5 MOGELIJKE SPIONAGESCHEPEN IN HALFJAAR TIJD GESPOT VOOR ONZE KUST: "OOK VISSERSBOTEN VERDACHT"

“In het laatste halfjaar passeerden er zeker een 5-tal koopvaardijschepen of vissersvaartuigen waarvan we vermoeden dat er meer aan de hand is”, zegt Thomas De Spiegelaere, woordvoerder van de Cel Maritieme Beveiliging aan VRT NWS.

“Vandaag is spionage moeilijker te detecteren. Waar er vroeger vooral onderzoeksvaartuigen of militaire schepen gebruikt werden, zien we nu vaker niet-militaire schepen.”

“Het gaat bijvoorbeeld om koopvaardijschepen of het lijken op z'n minst koopvaardijschepen. Het kunnen ook vissersvaartuigen zijn. Dat maakt de detectie veel moeilijker. Maar we zien dan dat die plots wat trager beginnen varen.”

Ook het kabinet van minister van Justitie en van Noordzee Paul Van Tigchelt (Open VLD) bevestigt deze trend. “Zo hebben bijvoorbeeld Chinese baggerschepen een dubbelstatuut en kunnen zij naast economisch ook voor militair gebruik ingezet worden. Dit maakt detectie natuurlijk niet makkelijker.”

“Recent nog stelde het Maritiem Informatiekruispunt (MIK) vissersvaartuigen in de Ierse zee vast die over onderzeese kabels aan het varen of vissen waren”, geeft het kabinet nog mee als voorbeeld.

Norebo

De Belgische Noordzee is niet de enige plek waar schepen passeren die verdacht worden van spionage. Zo stelt het Nederlandse onderzoeksprogramma Pointer zich vragen bij de grote aantallen vis die Nederland uit Rusland importeert. Nederland is een belangrijke draaischijf voor de import en de verspreiding van Russische vis over Europa, toont recent onderzoek aan.

Pointer vroeg de cijfers op bij het Nederlandse Centraal Bureau voor Statistiek: in 2022 importeerde het land voor 184 miljoen euro vis uit Rusland. Slechts een klein deel – ter waarde van 24 miljoen euro – is voor eigen consumptie. De rest dient voor doorvoer, naar onder meer Zuid-Europa, Duitsland of China.

Hoewel niet duidelijk is hoe groot hun aandeel is, wordt een deel van die vis gevangen door het Russische vissersbedrijf Norebo. Die vis komt Nederland onder meer binnen via de Eemshaven, op zo’n 600 meter van een militair terrein, of in Velsen.

Maar Norebo is niet onbesproken. Het is een Russisch visserijbedrijf met meer dan 40 schepen, hoofdzakelijk vissersschepen. Die vissen naar kabeljauw en koolvis in de Noorse Zee, de Barentszee of de Stille Oceaan. Een van de oprichters van het bedrijf is de oligarch Orlov Vitalii Petrovich, in Russische media ook wel ‘de viskoning’ genoemd.

Maar de vissersschepen houden zich mogelijk niet enkel bezig met vissen. Zo werd een vissersschip van Norebo – de Taurus – in het verleden in verband gebracht met spionage. Uit onderzoek bleek immers dat de vissersboot eind 2022 "ongewone" bewegingen maakte, die samenvielen met het opduiken van Amerikaanse onderzeeërs.

“Norebo is inderdaad een grote Russische rederij”, bevestigt ook de Cel Maritieme Beveiliging. “Ze hebben enkele moderne en hele grote vissersvaartuigen die vooral in het noorden of de Baltische zee vissen. De schepen zijn zeker gekend en worden ook bij ons opgevolgd.”

“Ze hebben grote en moderne schepen die regelmatig genoemd worden bij spionage”, bevestigt ook het kabinet van Van Tigchelt.

Visserij en spionage

Maar waarom een vissersboot verdenken van spionage? Daarvoor moeten we even terug in de tijd. In juli 2022 bracht Rusland zijn nieuwe “maritieme doctrine” uit. Dat is een soort strategisch plan dat een beeld geeft van de ambities van Moskou op zee.  

De documenten benadrukken het belang van visserij en scheepswerven voor de militaire strategie van Rusland. Punten 84 en 85 in deel 7 van de doctrine vatten het goed samen. Civiele schepen en hun bemanning zijn van “strategisch belang voor het vergroten van de maritieme paraatheid”. 

“Civiele schepen worden van tevoren aangepast en de bemanning wordt getraind om in oorlogstijd dienst te doen.” En in vredestijd mogen “alle vissersschepen, transportschepen en gespecialiseerde schepen worden gebruikt door de strijdkrachten van de Russische Federatie.”

Samengevat: ook Russische vissersboten kunnen altijd ter beschikking van het Kremlin staan.

Kapitan Sokolov

Een voorbeeld van een schip dat onder de vlag van Norebo vaart én bovendien al eerder in de Noordzee werd gespot, is de Kapitan Sokolov, aldus de Cel Maritieme Beveiliging.

“Dat is een van de grootste schepen van deze rederij”, aldus De Spiegelaere. “Het is een schip met heel veel technologie aan boord, die zowel voor visserij als mogelijk ook voor spionageactiviteiten kan worden gebruikt.” 

Zowel het kabinet-Van Tigchelt als de Cel Maritieme Beveiliging verwijzen naar een recent incident in de Baltische Zee waarbij het Chinese schip Newnew Polar Bear – al dan niet per ongeluk - een gaspijpleiding beschadigde. “Even voordien was er een Russisch schip dat in die buurt verdachte bewegingen maakte. Er is geen hard bewijs van, maar dat zijn aanwijzingen van verdacht gedrag.”

De Cel Maritieme Beveiliging geeft aan dat het mogelijk was dat de Kapitan Sokolov hierbij betrokken was, maar dat er nog geen bewijzen voor zijn. Het blijkt voorlopig ook niet meteen uit een analyse van de AIS-gegevens van het schip. Dat zijn een soort van gps-signalen die elk schip moet uitzenden en die te raadplegen zijn via het internet. 

Optreden tegen spionage buiten territoriale wateren is niet zo eenvoudig omdat er geen internationale regelgeving voor bestaat. Buiten 12 nautische mijl uit de kust geldt immers de vrijheid van scheepvaart.  

“Er zijn wel diverse EU- en nationale regels die maatregelen voorschrijven om infrastructuur te beschermen tegen spionage”, klinkt het bij de veiligheidsdiensten. "We proberen zoveel als mogelijk alle spionageschepen op voorhand te identificeren. Ook onze havens worden beschermd tegen mogelijke spionage."

Hybride oorlog

Deze week nog drukte de NAVO via een verklaring haar bezorgdheid uit over de toenemende hybride oorlogsvoering komende vanuit Rusland.

Het is overigens niet voor het eerst dat er vermoedens rijzen rond spionage uit Russische hoek. De voorbije tijd waren er meermaals aanwijzingen dat Russische schepen zich stilletjes ophielden in de buurt van die infrastructuur in de Noordzee, mogelijk met het oog op spionage. 

Recent besloten 6 Noordzeelanden, waaronder België, dan ook om nauwer samen te werken om de energie- en telecominfrastructuur in onze wateren beter te beveiligen.

Op dit moment gelden er geen Europese sancties op de invoer van vis uit Rusland, bevestigt de FOD Financiën. “Op de invoer van schaaldieren uit Rusland is er wel een beperking.”

Op de vraag of die er zouden moeten komen om onze veiligheid te beschermen, antwoordt het kabinet Van Tigchelt dat dergelijke beslissing op EU-niveau moet worden bekeken.

"Fantasie en populistische paranoia"

In een reactie aan onze collega's bij Pointer laat Norebo overigens weten dat het zich helemaal niet bezighoudt met spionageactiviteiten in onze havens. “Norebo, haar groepsmaatschappijen en werknemers waren nooit, zijn niet en zullen niet betrokken zijn bij spionage of dergelijke”, reageert een woordvoerder. 

“Dergelijke beschuldigingen zijn fantasie en grenzen aan populistische paranoia”, klinkt het. “Norebo houdt zich enkel bezig met de productie en levering van zeevruchten voor menselijke consumptie.”

Hard bewijs is er ook niet, al is het wel opvallend dat ze genoemd worden als 'mogelijk betrokken' door de Belgische overheid. 

Dit verhaal kwam tot stand in samenwerking met het Nederlandse onderzoeksprogramma Pointer (KRO-NCRV). 

2024-05-04T04:53:44Z dg43tfdfdgfd